جنگ نرم فضای مجازی، آسیب ها و آثار مخرب آن

بنابه فرمایش مقام معظم رهبری فضای مجازی میدان مبارزه است، لذا فضای مجازی به اندازه انقلاب اسلامی اهمیت دارد و عرصه فرهنگی عرصه جهاد واقعی است.
در دنیای امروز ساختارهای متنوعی بنابه ضروریات و مقتضیات زمان همسو با تکنولوژیهای مدرن با سازه های نوظهور جهت ارتباط و تعامل سازنده ساخته شده اند و به عنوان یکی از مظاهر فناوری ارتباطی نوین، در زندگی فردی و اجتماعی بشر صاحب جایگاه ویژه ای شده است و تمامی مناسبت های زندگی و روزانه به آن گره خورده است و زندگی در واقع بدون فضاهای ذکر شده امکانپذیر نیست و چنانچه هم باشد چندان مورد جذابیت واقع نخواهد شد. با پیشرفت تکنولوژی و گسترش فضای مجازی آسیب های جدی فراوانی دامنگیر کاربران اینترنتی گشته و این آسیب ها بر تمامی جوانب زندگی افراد و جامعه تاثیر می گذارد. اینترنت، گوشی های هوشمند، کامیپوتر و نرم افزارهای کاربردی همراه با متد و فناوری های پیشرفته و دربرگیرنده تمام مسائل موجود در این کره خاکی می توان گفت فقط نوعی ابزار هستند اما بنا به نظر کاربر استنفاده کننده دارد که می تواند مفید باشد هم در مراحل دیگر مخرب و ویرانگر به عبارت دیگر این فضاهای مجازی و تنوع های مثبت و منفی آنها می تواند برای فرد و جامعه و خانواده ها چالش برانگیز باشد و جوانب منفی فراتر از نکات مثبت می باشد اما از سوی دیگر می تواند ریل گذاری پیشرفت، تحولی شگرف، سلامتی و آسان تر شدن روال زندگی را در پی داشته باشد.
روند روبه رشد استفاده ثانیه ای از اینترنت و سایر نرم افزارها و سخت افزارها در فضای مجازی در تعاملات روزمره زندگی منجر به تغییراتی محسوس در زندگی قشر جوان و جامعه و خانواده شده به نحوی که سویه های دلفریب و جذاب فضای مجازی باعث شد سر، چشم، گوش، هوش و تمام توان افراد بدون ملاحظه و گذشت زمان در این فضا سپری شود و تعاملات سودمند، مفید و مورد پسند خانواده و بستگان خود را جابجا می کند عمده ترین دلایل سوق یافتن جوانان به دامن فضای مجازی می تواند شامل برخی ویژگیها به شرح ذیل باشد:
دسترسی سریع و آسان به اینترنت و نرم افزارها، ارزان بودن اینترنت، جذابیت و تنوع زیاد، قابل دسترس بودن، امکان برقراری ارتباط سریع با تمامی سایت ها، شبکه های مفید و مضر، عدم وابستگی به زمان خاص، امکان دریافت لحظه ای اخبار و اطلاعات از سراسر دنیا، وجود انواع سازه های باب میل جوانان.
گوشی های هوشمند پرچمدار فناوری و از تکنولوژی های نوین و عصر امروز است که قوی ترین جایگاه و پایگاه اجتماعی را در بین تمامی سنین جامعه به خود اختصاص داده اند از کودکان خردسال گرفته تا افراد مسن و کهنسال آن را به عنوان جزئی از وجود خود دانسته که دوری از آن بسیار سخت و عذاب آور است و این یکی از عواملی است که فضای زندگی انسانها را تا به امروز علیرغم تمام محاسن و مزایای آن، یکسری دغدغه ها و نگرانی هایی را بر پیکر تمام خانواده ها وارد نموده و مختص به یک نقطه خاص از کره زمین نمی باشد و دایره ای شمول پذیر و فراگستر را تحت سیطره خود قرار داده و محدود به جامعه و اقلیتی خاص نمی شود. اما نوع کاربرد با فضاهای مجازی در زندگی های روزمره باعث بوجود آمدن فضای دومی در زندگی انسانها شده که کنترل خانواده ها سخت تر و شکننده تر شده است.
ضعف بنیان خانواده ها از دیگر معضلات بزرگ اجتماعی جوامع بشری است منجمله سن ازدواج، افزایش آمار طلاق، سرد شدن ارتباط های خانوادگی و نارضایتی های متعدد را می توان به فضای مجازی نادرست نسبت داد و سطح توقعات و انتظارات تمامی خانواده ها را تغییر داده فرزندان، نوجوانان و… بجای ارتباط و برقراری روابط عاطفی با والدین و افراد خانواده سرگرم استفاده از فضای مجازی بوده و از فراگرفتن آموزشهای مورد نیازشان دور شده اند. اما نکته قابل توجه این است که این فضا در بین جوانان و نوجوانان از اهمیت خاصی برخوردار است و آسیب های ناشی از آن گریبانگیر خانواده شده است که ضرورت به ریشه یابی آنها بسیار لازم و ضروری است.
دیگر آسیب های فضای مجازی با تعاریفی جزئی را می توان بدین شرح یافت:
– اعتیاد به اینترنت به حدی در جوامع بشری گسترش یافته که نشان می دهد تمامی نوجوانان و جوانان مخاطب ۸۰% آن هستند ۳۵% بعنوان حضور در چت روم ها- ۲۸% برای بازیهای اینترنتی ۲۵ درصد مشغول جستجوی شبکه های جهانی و غیرمفید و الباقی چک کردن پست های الکترونیکی هستند و زمان را به بی زمانی می گذرانند و شبها تا صبح بیدار و تمام صبح را می خوابند.
از جمله آسیب های دیگر خانواده ای، ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی و اقتصادی می توان یاد کرد. اما استفاده بیش از حد از اینترنت به وابستگی شدید روانی و فکری می انجامد و این یک آسیب فکری است، فشارهای عصبی، چاقی، انزوا، چشم درد را می توان بعنوان آسیب جسمی معرفی کرد. سوق دادن جوانان از این وبلاگ به آن وبلاگ و از این کانال به آن سایت و… را می توان آسیب توهم زایی و تشویش دانست و آثاری به شرح ذیل دارد: توهین به مقدسات و اصل اسلام به علت عدم نظارت خانواده – توهین به قومیت های مختلف – شیطان پرستی و پذیرش عقاید فرقه های ضاله، دراوریش و… از دیگر معضلات فضای مجازی ترویج بی دینی می باشد که در نوع خاصی می توان به چند مورد آن اشاره کرد: کاهش آموزه های دینی در خانواده – دوری خانواده از شریعت- کمرنگ شدن حریم های دینی بدین شرح است که شبکه های سازمان یافته ضددین با ایجاد اتاق ها و انجمن های عمومی به مناسبت های مختلف با پخش انواع فیلم با محتوای انحرافی سعی در تقدس زدایی از اعتقادات مذهبی، توهین به خدا، پیامبر و معصومین، ترویج انواع انحرافات اخلاقی و دور کردن کابران از باورهای دینی است.
شخصیت نوجوانان و جوانان در فضای مجازی و در معاشرت با افراد ناشناس شکلی چند شخصیتی به آنها می دهد. از دیگر معضلات فضای مجازی ورود ارزشها و فرهنگهای ناصحیح غربی به درون خانواه ها و ایجاد تغییر در نظام و بنیاد خانواده هاست.
ارزیابی تاثیرات اجتماعی فضای مجازی شامل سه محور اصلی می باشد: ۱- تغییر نقش های اجتماعی: این امر باعث مخفی ماندن هویت افراد شده و باعث بوجود آمدن افراد با هویت های جدید می شود. ۲- نماد این عصر اینترنت است و بیشتر اوقات سهم فضای مجازی را به خود اختصاص داده و این اینترنت شخص را از تعهدات شغلی، اقتصادی و وظایف شخصی، خانوادگی، تحصیلی و اجتماعی و فضای مجازی به فراغت مجازی می رساند. در واقع اعتیاد به اینترنت و فضاهای مجازی رواج سرگرمی غیروابسته به زمان و مکان و چند وظیفه ای شدن را بدنبال دارد.
کارشناسان اظهار داشته اند که در فضای مجازی ۴ حوزه آسیب وجود دارد:
– حوزه خشونت که از طریق بازی های رایانه ای در درگاه های متعدد همه را تهدید می کند.
– حوزه فساد و ترویج عناوین مختلف بی بند وباری
– حوزه اعتیاد و گرایش به مصارف انواع روان گردانها و موادهای افیونی
– حوزه کلاهبرداری
محور سوم اعتیاد به شبکه ها و انواع چت روم ها و چک کردن پست ها در تلگرام، واتساپ، اینستا و توئیتر و…
آنچه مبرهن است تمامی اقشار جامعه هدف خاص ارتقای پهنای باند و سرعت اینترنت را خواستارند، اما چرا و به چه علت؟ دلایل آن شاید قسمتی از اینها باشد:
۱- اعتیاد بی حد و مرز به چت ۲- ارتباط های بدون حد و مرز ۳- دریافت انواع فیلم نامشروع ۴- قرار دادن فایل های مبتذل در دسترس عموم کاربران ۵- پخش اطلاعات خصوصی دیگران بدون مجوز ۶- فریب و بهره کشی ۷- ناشناس بودن در شبکه های مربوطه.
از مهمترین معضلات فضای مجازی تضعیف نهاد خانواده ها و صله ارحام است، کسانی که بی نهایت در فضای مجازی سیر می کنند بجای صله رحم و ارتباط با فامیل، خانواده و افراد کم بضاعت یا مریض احوال و پیگیری مشکلات آنها متاسفانه فقط آنچه فرا روی خود می بیند دوست یابی خارج از خانه با غول بیرحم فضای مجازی است و همین عامل فرد را در تنظیم روابط با خویش و اجتماع دچار مشکلات و سردرگمی بلافصل قرار می گیرد و بر تمامی مشارکت های اجتماعی و فعالیت های مدنی جوانان و نوجوانان و خانواده ها تاثیر منفی می گذارد.
از دیگر معضلات فضای مجازی منفی بعد سیاسی آن است و در چند قسم قابل بررسی است:
– به چالش کشیدن کلیه دستاوردهای حرفه ای و رسمی و اطلاعات دولتی
– ایجاد گروه های سیاسی مجازی با سبک های مختلف و احیانا فرامنطقه ای
– ایجاد کانال ها و گروه های فشار و ذی نفوذ مجازی مثلا جمع آوری امضای الکترونیکی
– انتقال اندیشه ها و اخبار و اطلاعات شبکه های معاند از خارج و داخل کشور
– دزدی و اقتباس اسناد، مطالب از نشریه ها و رسانه ها و اصحاب مطبوعات و انتشار به گونه ای دیگر
– تضعیف نقش هویتی دولتها و برخی سران از طریق فضاهای مجازی سیاسی
انواع شخصیت های کاربران اینترنتی و فضای مجازی:
– فردی که دوست دارد تمامی مطالب را با دیگران به اشتراک بگذارد به آن اشتراک گذرانده می گویند.
– فردی که به دقت تمامی دوستان خاص خود را انتخاب کرده و فقط مطالب همان دوستان را به اشتراک می گذارد به این افراد به اشتراک گذرانده ی مخاطب خاص گفته می شود.
– کسی که مایل است با هر کسی ارتباط برقرار کند ولی مطالبی که منتشر می کند را با دقت و وسواس انتخاب می کند به آن استراتژی محتوا می گویند.
– استراتژی خصوصی: مخاطب را جدا می کند و با توجه به سلایق آنها مطالب متفاوتی را برایشان به اشتراک می گذارد.
بنابراین کسانی که بیش از ۵۸ بار به سراغ شبکه های اجتماعی می روند سه برابر کسانی که هفته ای ۹ بار از این شبکه ها استفاده می کنند احساس انزوای اجتماعی می کنند. از نظر مدت کسانی که بیش از ۱۲۱ دقیقه در شبکه های اجتماعی دید و بازدید دارند دو برابر کسانی که کمتر از روزی نیم ساعت در این شبکه ها وقت می گذرانند احساس انزوا می کنند. برخی از دلایل بروز افسردگی در کاربران شبکه های اجتماعی بشرح ذیل است:
– نارضایتی از خود- مقایسه پیوسته خود با دیگران- شدت احساس نیاز به توجه – مواجهه با پیام های آزاردهنده، هنجارشکنی در سایه گمنامی از دیگر مشکلات و آسیب های فضای مجازی است به نحوی که در این فضا یک کاربر می تواند حتی جنسیت خود را پنهان کند و با هویتی کاملا متفاوت از آنچه در شبکه های اجتماعی یا اتاق های گفتگو حاضر شود و همین گمنامی و هویت مجازی است که به افراد این امکان را می دهند که هنجارشکنی کنند بی آنکه مؤاخذه ای در کار باشد.
راهکارهایی برای ایمنی از فضای مجازی:
آموزش های مهارتی لازم به نسل نوجوان- آشنا کردن جوانان به آسیب های فضای مجازی و آموزش راه های صحیح استفاده از آن توسط خانواده ها و والدین می تواند از بروز مشکلات برای جوانان و نوجوانان جلوگیری نماید- ایجاد رابطه اعتماد بین والدین و فرزندان از همان کودکی و اصلاح بسیاری از امور ناصحیح می تواند از مضرات فضای مجازی بکاهد- نکشاندن روابط فضای مجازی به فضای واقعی زندگی- پرهیز از وب گردیهای بی هدف- استفاده از رسانه ها و نشریه های سودمند که توسط اصحاب رسانه مجاز منتشر می شوند.
در پیام حضرت آیت الله خامنه ای برای تشکیل شورای فضای مجازی آمده، این شورا وظیفه دارد مرکزی بنام مرکز ملی فضای مجازی کشور ایجاد نماید تا اشراف کامل و به روز نسبت به فضای مجازی در سطح داخل و خارج و تصمیم گیری نسبت به نحوه ی مواجهه فعال و خردمندانه کشور با این موضوع از حیث سخت افزاری، نرم افزاری و محتوایی در چارچوب مصوبات و رای عالی و نظارت بر اجرای دقیق تصمیمات در همه سطوح تحقق یابد.
ارتباط از طریق فضای مجازی در سالهای اخیر چنان جایگاهی در بین نسلهای جوان و نوجوان در جامعه پیدا کرده است که جزء لاینفک زندگی گردیده بگونه ای که یک شکاف عمیق بین نسلها بوجود آورده است و این امر هویتی دوگانه به افراد قبل از ورود به جامعه می بخشد شبکه های اجتماعی و فضای مجازی در ابعاد مختلف افراد (فردی و اجتماعی) تاثیرگذارند و نمی توان آن را نادیده گرفت. در حال حاضر اینترنت ابزاری مناسب برای توسعه افکار عمومی و اندیشه های بشری محسوب می شود به شرط اینکه بتوان در راه معقول استفاده شود. ارتباط سالم در فضای مجازی و لزوم هوشیای جوانان و خانواده ها نسبت به تهدیدات فضای سایبری و در دجه نخست اولویت قرار دارد. پیشگیری از آسیب های اجتماعی و توجه والدین به رفتار فرزندان بسیار مهم می باشد و برای جلوگیری از هم پاشیدگی های خانواده ها، والدین باید تا حدودی به فناوریهای روز دنیا مسلط شوند و آگاه باشند که تغییر در رفتار فرزندان به معنای ایجاد تغییر در طرز تفکر آنهاست و هنگامی که بنیان فکری و شخصیت آنها به صورت ناصحیح شکل گیرد راه نفوذ شیادان به حریم خصوصی افراد و محیط امن خانواده ها باز می شود. لذا چنانچه خانواده ها نسبت به شیوه های جدید ارتباط فرزندان خود آگاهی و شناخت کافی و لازم را داشته باشند از انجام بسیاری از جرائم و ارتباطات پنهانی آنان جلوگیری بعمل می آید.
از همین روست که رهبر فرزانه انقلاب می فرمایند مسئولان وظایف متعدد و مهمی دارند از جمله افزایش آگاهی های عمومی، تقویت آموزش و پرورش و جدی تر پرداختن به فعالیتهای مرکز ملی فضای مجازی، در این صورت می توان از فضای مجازی بعنوان یک فرصت بهره گرفت بی آنکه تهدیدهای آن برایمان دردسرساز شود.

* آرزو جمالوندی