ترویج فرهنگ زکات و راهکارهایی برای گسترش پرداخت زکات

بشر همواره در رویای از بین رفتن فقر و از بین بردن آن و ایجاد یک زندگی مناسب برای همه افراد و جوامع بوده و به همین خاطر همواره تلاشها و راهکارهای متعددی برای مبارزه با فقر انجام داده است، اما تجویز راهکارها بدون توجه به ریشه های مختلف فقر نمی تواند آنچنان که باید موثر واقع شود بدین منظور ابتدا از طریق حصر عقلی و با استفاده از آیات و روایات، به بررسی ریشه های فقر پرداخته و فقر را به ۴ دسته کلی: فقر طبیعی، فقر سرمایه ای، فقط خودساخته و فقر استعماری تقسیم بندی کرده و این نظر براساس روایات گسترش داده می شود به همین جهت یکی از منابع مالی و درآمدهای حکومت اسلامی و از جمله مالیات های شرعی زکات است؛ اگرچه وجوب آن به چندین سال پس از هجرت پیامبر اکرم (ص) باز می گردد ولی از همان ابتدای دعوت پیامبر در متون و نصوح معتبر دینی از جمله قرآن کریم مطرح گردید. امروزه با توجه به تغییر روابط و نظام های اجتماعی، درآمدهای بالقوه زکات توانایی کفاف حجم عظیم فقر موجود در جوامع را ندارد و تمامی ادوار گذشته تلاش بر گسترش منابع زکات بوده است.
اسلام، دینی کامل، جامع و فراگیر است و به تمام ابعاد زندگی انسان نظر دارد و از اینرو مسئله تعدیل و توزیع ثروت و رشد اقتصادی را از نظر دور نداشته و برای بهبود توزیع ثروت و افزایش رشد اقتصادی دستوراتی به مسلمانان ارایه کرده است یکی از این دستورات زکات است که با توجه به تفاصیلی که در دین مبین اسلام آمده است می تواند نقش مهمی در رسیدن به رشد اقتصادی بالاتر و توزیع عادلانه تر ثروت داشته باشد. کاهش فقر و تعدیل ثروت هنگامی که با رشد اقتصادی همراه شود به بزرگترین و دشوارترین هدف سیاست گذاران اقتصادی هر کشور تبدیل می شود و راهکارهای متعددی بیان شده که زکات یکی از مهمترین آنها می باشد که زکات و نرخ آن به شرط اجرای دقیق آن موجب رشد و رونق اقتصادی و همچنین تعدیل و توزیع مناسب ثروت می شود.
دین اسلام صرفا بعنوان یک مکتب اخلاقی یا فلسفی و اعتقادی ظهور نکرده، بلکه بعنوان یک آئین جامع که تمام نیازمندیهای مادی و معنوی در آن پیش بینی شده یا به عرصه ظهور گذاشت و از همان آغاز و عصر پیامبر با تناسب حکومت همراه بوده فلذا اسلام توجه خاصی به حمایت از محرومان با فاصله طبقاتی دارد، روشن می شود با بیت المال و زکات که یکی از منابع درآمد بیت المال است از مهمترین نقش ها است، شکی نیست هر جامعه ای دارای افراد از کار افتاده، بیمار، یتیم، بی سرپرست و معلول و امثالهم می باشد که باید مورد حمایت قرار گیرند و نیز برای حفظ موجودیت خود در برابر هجوم دشمنان نیاز به سربازان مجاهدی دارد که هزینه آنها از طرف حکومت اسلامی پرداخته خواهد شد و تمامی مجموعه یک حکومت نیازمند صرف هزینه ای هنگفت هستند. به همین دلیل در نظام اسلام مسئله زکات که در حقیقت یک نوع مالیات بر درآمد و تولید و مالیات بر ثروت محسوب می شود که از اهمیت خاصی برخوردار است تا جایی که بعنوان یکی از برترین عبادتهای اسلام قرار گرفته و در بسیاری از موارد با نماز ذکر شده و حتی شرط قبولی نماز شمرده شده تا جایی که اگر در حکومت افرادی از دادن زکات سرباز زنند مرتد محسوب می شوند. از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است که فرمودند: اموال خود را به وسیله زکات حفظ کنید.
وجود منابع و زمین های مستعد کشاورزی و دامداری به یمن و برکت نزولات آسمانی و افرادی که در این قسمتها مشغول هستند، براساس معیارهای شرعی اگر زکاتی که به اموالشان تعلق گرفته را پرداخت نمایند تاثیر آن را می توان در ساخت بناهای عمرانی، فرهنگی مانند ساخت مساجد، تکایا، جاده های روستایی، پل، انبارهای عمومی، حمام، غسالخانه و دستگیری زوج ها و… می توان این تاثیر را به وضوح مشاهده کرد هنگامی که انسان رخت از دنیا برمی بندد پرونده اعمالش بسته می شود جز در سه مورد: ۱- ساخت بناهای خیر ۲- دانشی که دیگران از آن علم و بهره بگیرند ۳- فرزند شایسته که همواره دعاگوی والدین باشد.
برترین راهکارهای ترویج فرهنگ زکات:
۱- اطلاع رسانی از طریق اصحاب رسانه و انواع نشریات و رسانه های گروهی: در دنیای متمدن و پیشرفته امروزی با وجود وسایل ارتباط جمعی بویژه صدا و سیما و کلیه صاحبان قلم و پایگاه های خبری می شود مسائل مربوط به زکات را بطور کامل و جامع به اطلاع مردم برسانند و این هم شامل شبکه های کشوری و استانی می شود که می توانند از صاحبنظران و دانشمندان عالم به علم زکات در برنامه های خود استفاده نمایند یا در برگزاری همایش های سراسری احیای زکات و تمجید از مودیان زکات بخشی از رسانه را به این برنامه اختصاص می داد.
۲- معرفی اشخاص صاحب وجاهت و با نفوذ و معتمدین محل: در هر جامعه نقش اطمینان بر اعتماد در هر مسئله علی الخصوص مسائل مالی و حیثیتی از بهترین روشها برای حل مشکلات است چه بسا در جامعه ای پتانسیل خاصی وجود دارد ولی جهت شکوفا نمودن این پتانسیل بالقوه فرد مورد اطمینانی نباشد مشکلات و نارسایی های لاینحل می ماند و بالعکس و اگر مردم در دادن زکات اطمینان داشته باشند فرد تحویل گیرنده معتمد و دارای وجاهت خوبی باشد اشتیاق به دادن زکات چند برابر می شود چون می داند به دست صاحب واقعی اش که فقرا و… هستند می رسد.
۳- افزایش و تقویت باورهای اعتقادی، مذهبی و دینی: هر انسانی که به خداوند و مبدا هستی و آخرالزمان اعتقاد دارد بر این باور است که خداوند نعمت های زیادی به او داده که قابل شمارش نیست و مهمترین آنها امکانات مالی است چرا که خداوند به کسانی مال و ثروت فراوانی بخشیده و به شکرانه این نعمت برای مستمندان نیز حقی را در این سرمایه ها قرار داده در روایت است «لکل شیء زکات» یعنی برای هر نعمتی زکاتی است. امام صادق (ع) فرمودند: کسی که زکات نپردازد نمازش بی حاصل است.
۴- مضرات و آثار بد ترک زکات: همانگونه که پرداخت زکات امری مقدس و همتراز نماز شمرده شده بی توجهی و ترک و نپرداختن زکات نیز برخی اثرات سوء نیز دارد. قطعا بسیاری از مشکلاتی که در دنیا وجود دارد ناشی از عدم پرداخت زکات است بنابراین یکی از راههای ترویج فرهنگ زکات بیان مشکلاتی است که گریبانگیر انسانها می شود نظیر سیل، زلزله، مرگ و میر احشام، نزاع های قومی و منطقه ای و…
۵- اطلاع رسانی و قدردانی از افراد نخبه مؤدی زکات در رسانه ها و تجلیل از آنها: بوضوح مشخص است که تبلیغ و اطلاع رسانی در مسائل اجتماعی، فرهنگی، تجاری و مذهبی و… تاثیر فراوانی بر افراد جامعه دارد؛ فلذا به جاست که مسئولان و مبلغان دینی به منظور حقانیت زکات از این مسئله برای ترویج فرهنگ زکات بکوشند و کسانی که همه ساله اقدام به پرداخت زکات می کنند از طریق رسانه ها و صدا و سیما و….از آنها تجلیل، گزارش و فیلم و… تهیه، پخش و به مردم معرفی شود. یکی از این تجلیل ها اهداء جوایز نفیس همانند سفرهای زیاتی عتبات عالیات است.
۶- تبلیغات ویژه هنگام برداشت محصول و فضاسازی از طریق بنر، تراکت، بولتن، نشریه ها و… در فصل برداشت لازم است هر ساله نظر به موقعیت اقلیمی و جغرافیایی مناطق سردسیر و گرمسیر فضای منطقه با اقدامات فرهنگی و تبلیغی عطرآگین شود و تمامی مردم با دیدن این فضا به یاد برداشت محصول و پرداخت زکات و ادای واجب و الهی بیفتند.
۷- تشریح برکات و آثار پرداخت زکات در جامعه: بدون تردید در نظام مقدس اسلام چنانچه دقیق و کامل پرداخت زکات به صورت جامع و منسجم درآید سرمایه ای که از این طریق جمع آوری می گردد رقمی بسیار سرسام آور خواهد بود چنانچه این سرمایه بین نیازمندان واقعی و امر خیر صرف شود بی شک تحول عظیمی در زندگی امت اسلامی پدید خواهد آمد اصولا با پرداخت زکات برکتش می شود از بین رفتن فقر و محرومیت و موجب نزدیکتر شدن طبقات جامعه به همدیگر خواهد شد. حضرت علی (ع) در یک بیان زیبا و کوتاه می فرماید: دارائی هایتان را با پرداخت زکات بیمه کنید وقتی خوبیها و برکات زکات در بین آحاد جامعه تشریح شود این فرهنگ رایج تر و گسترده تر می شود.
۸- واگذاری اعتبارات دولتی به مناطق مؤدی زکات: یکی دیگر از راهکارهای ترویج فرهنگ زکات این است که دولت به برخی استانها که فرایند زکات به نحو مطلوب صورت گرفته اعتبارات خاصی جهت تکمیل و فریضه زکات پرداخت نماید.
اهمیت پرداخت زکات در استان ایلام:
ایلام خواستگاه مردمانی است که ورق ورق تاریخ دیرپای ایرانیان را تجربه کرده اند؛ اعتبار دیرینه این خاک و بوم ریشه در تمدنی عظیم و اسلامی در کنار جنگلهای بلوط و بنه و همراز رودهای خروشان سیمره، کنجانچم و… که به این سرزمین تمام عطر و بوی اسلامی زیبایی بی نظیر بخشیده و پرتوهای شریعت و روح افزای آفتاب از فراز کوههای سربه فلک کشیده مانشت، شلم، قلارنگ، قلاقیران و… سرزمین علم و ایمان، اخلاق و جوانمردی، دینداری و ادای واجبات را به عروس زاگرس مانند کرده علاوه بر طبیعت بکر ایلام آنچه ایلام را به شاهکار خلقت تبدیل کرده خداشناسی و سر بر آستان دوست نهادن این مردمان پاک و زلال است که صادقانه و عالمانه به تعالیم و معارف الهی و قرآنی همت گماشته اند آنچه استان ایلام را همچون ستاره ای تابناک بر آسمان تاریخ و فرهنگ ایرانی درخشان ساخته بجا آوردن اوامر الهی است.
اهمیت پرداخت زکات و بجا آوردن این امر همسو با نماز در استان ایلام با توجه به اینکه شمیم عطر روح بخش عتبات و عالیات همه روزه و همه ساله موجب پذیرایی از مهمانان زوار گردیده لذا جهت به جا آوردن ادای فریضه الهی به منظور کاهش کاستی ها پرداخت زکات در چند مورد حائز اهمیت است: ۱- بخشی از پرداخت زکات در استان به ابن سبیل یا همان در راه ماندگان یا زوار و… که به هر علتی در راه مانده اند پرداخت می شود. ۲- قسم دیگر از پرداخت زکات فی سبیل الله است یعنی هزینه جهاد و تبلیغ و راههایی که موجب گسترش و تقویت آیین الهی شود را دربرمی گیرد ۳- موضوع دیگر ساخت وسایل رفاهی برای فقرا و نیازمندان با توجه به جنگ و دفاع مقدس و تخریب تمامی زیرساختها و کم درآمد بودن یا فاقد شغل بودن اکثر مردمان این خطه است هزینه می شود. ۴- برای اداء دین بدهکاران، کسانی که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکاری مانده و از ادای آن عاجز شده اند ۵- موضوع دیگر که اهمیت زکات در استان را مطرح می کند دستگیری از مددجویان و مستمندان تحت نهادی مقدس و مردمی علی الخصوص کمیته امداد و بهزیستی را شامل می شود ۶- از دیگر مهمات پرداخت زکات در ایلام ساختن حسینیه ها، تکایا، مساجد و پروژه های عام المنفعه است.
آنچه مبرهم است قانون به صراحت محل های خرج کردن زکات در استان را مشخص کرده است منجمله کمک به مستمندان و توجه به مسائل اجتماعی آنان است.
از نکات برجسته زکات در استان ایلام پرداخت زکات محله و منطقه ای بوده و هر منطقه با بالاترین میزان پرداخت به همان میزان استانداری اعتبارات لازم برای توسعه و عمران آن منطقه هزینه نموده و همین عامل روند صعودی میزان پرداخت زکات در ایلام را شتابی دوچندان بخشیده در هیمن راستا رئیس زکات استان با اشاره به اینکه پرداخت کامل زکات توسط مردم می تواند مبلغ کلان و قابل توجهی باشد بیان نمودند ارزش مالی و اقتصادی زکات در حدی است که اگر به درستی پرداخت شود وابستگی اقتصاد کشور به نفت از بین می شود؛ فلذا این امر مستلزم تبلیغات موثر زکات و گستردگی فعالیت های فرهنگی و تبلیغی در سطح بسیار بالایی باید تحقق پیدا کند.
زکات را به این دلیل که امری واجب یا یکی از راههای قدرشناسی از خداوند، موجب پاداش الهی، دوری از مجازات خداوند، افزایش سطح تقوا، نیاز و تکمیل امور مستمندان، رونق بخشیدن به امور اقتصادی مسلمانان، خوشحالی ضمیر درونی، پاک نمودن اموال شخصی، عدم احساس گناه، مسئولیت شناسی و… پرداخت می کنیم. پس اهمیت و جایگاه زکات در جامعه اسلامی مخصوصا برای جامعه ای که قابلیت بالایی در خصوص جمع آوری زکات حتی بییشتر از مالیات را دارد غیرقابل انکار است. اما میزان زکات پرداخت شده بنابه دلایل مثبت معرفی شده و دلایل خلاف هیچ گاه نتوانسته به میزان قابل قبولی دست یابد. بررسی عوامل و راهکارهای اعلام شده می تواند موجب انگیزش افراد برای پرداخت زکات شود. ایمان به خدا و نوع دوستی بیش از بقیه عوامل در انگیزش افرادی برای پرداخت زکات موثر است اما آنچه مبین واقعیت است این که فریضه ی زکات عقبه ای کاملا الهی و توسط رسولان علی الخصوص رسول اکرم پایه گذاری و مراتب هم جهت و همگام با نماز شمرده شده که قبولی نماز لازمه اش پرداخت زکات است و سیر تاریخی در مورد زکات و بررسی کاستی ها و نقاط قوت آن در اعصار سلاطین و… می تواند با برنامه ریزی مدون در خصوص ترغیب مردم و مسلمانان چه داخلی و چه خارجی به امر زکات گره های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و… در جامعه کنونی را باز کند و مساوات، برادری و برابری در سطح جامعه اسلامی به بالاترین حد خود برسد چرا که زکات بعنوان امری دینی در جامعه اسلامی غیرقابل انکار است و باید زوایای آن مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد آنهم بصورت مفید و جامع.